Балаларҙа туған телгә һөйөү тәрбиәләү көнүҙәк мәсьәлә булып ҡала

Кисә, йәғни 10 август Өфөлә Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы тарафынан Ата-әсәләр форумы уҙғарылырға тейеш ине, әммә был мөһим сара Башҡортостандағы янғындарға бәйле киҫкен хәл арҡаһында күсерелде, ә йәмәғәт эшмәкәрҙәре Хәйбулла, Ейәнсура райондарына янғын һүндерергә ярҙам итергә йүнәлде.

Форумға алыҫтан ҡайһы бер ҡатнашыусылар килеп өлгөргән. Улар менән Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы түңәрәк өҫтәл ойошторҙо.

– Туған телде һаҡлау һәм өйрәнеү, киләсәк быуында әсә теленә ҡарата һөйөү тәрбиәләү мәсьәләһе һәр саҡ көнүҙәк булып ҡала. Беҙҙең кеүек сит төбәктә йәшәгән милләттәштәр быны бигерәк тә асыҡ тоя. Тыуған мөхиттә  йәшәү, балалар үҫтереү, уларҙа телгә ҡарата ҡыҙыҡһыныу проблемаһын үҙебеҙҙең  балалаыбыҙ билдәле бер йәшкә еткәс айырыуса аныҡ аңлай башланыҡ.

Ете һәм өс йәшлек балаларҙың әсәһе булараҡ, бәғзе күҙәтеүҙәрем менән бүлешәм. Өс йәшкә тиклем балаға, ғөмүмән, яҡындары янындағы мөхит тә етә, ә саҡ ҡыа ҙурайғас, бәләкәстәргә башҡа кешеләр, йәштәштәре менән аралашыу кәрәк. Мәҫәлән, минең улым өс йәшкә тиклем фәҡтә башҡортса ғына һөйләште, русса  белмәй ине. Хатта тышҡа сыҡҡас мин уға тәржемәсе булдым, йәштәштәре менән уртаҡ тел тапҡансы аралашсы ролен үтәнем.

Бер нисә аҙна шулай үткәндер, аҙаҡ иһә ул ныҡышып, тырышып рус мөхитенә ылығып, телде өйрәнеп алды. Ғөмүмән, һеҙ күптәрҙән ишеткәнегеҙ барҙыр: өс йәшкә тиклем балам арыу ғына башҡортса һөйләшә, һүҙҙәрҙе асыҡ әйтә ине, аҙаҡ онотто ла ҡуйҙы һәм башҡалар. Беренсенән, башҡалар менән аралашыуға ихтыяж тыуа, унан бәләкәсеегеҙ балалар баҡсаһына йөрөй башлай. Ә унда, аңлап тораһығыҙ, нигеҙҙә, рус мөхите, ул өйҙәге мөхиттән күпкә көслөрәк һәм ваҡытты ла бала унда күберәк уҙғара. Ҡыҫҡаһы, баланың эшмәкәрлек даирәләре киңәйгән һайын, ул әсә мөхитенән ситләшә, башҡа тел үҙенсәлектәрен, мәҙәниәтте һеңдерә.  Ә телде өйрәнеү өсөн ике компонент кәрәк: тел мөхите һәм аралашыу ихтыяжы.

Быны мин белгес булараҡ әйтәм һәм аңлап торам: заман ритмына яраҡлашҡан, һәр саҡ эш менән мәшғүл ата-әсәнең бала менән үҙ телендә төплө аралашырға ваҡыты ла, көсө лә ҡалмай... Бына ошолай яйлап тел үҙенсәлектәре онотола. Хәйер, башҡаларға өлгө булырлыҡ ғаиләләр ҙә бар. Улар Мәскәүҙә йәшәһәләр ҙә балаларын ике телле (башҡорт һәм рус телен яҡшы беләләр), рухлы итеп тәрбиәләйҙәр.

Әлбиттә, телде белмәгән сүрәттә лә, рухи йәһәттән бик көслө, башҡорт булмышлы милләттәштәребеҙ ҙә бар. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, улар туған телдә йә бөтөнләй һөйләшмәй һәм аңламай; йә аңлаһа ла, һөйләшмәй, әммә башҡа башҡорт ғаиләләре менән аралашып, рухи ихтыяждарын тулыландырырға, балаларына һеңдерергә тырыша,  –  тип фекерен еткерҙе һөйләшеүҙә Мәскәүҙәге М. Горький исемендәге әҙәбиәт институтының өлкән уҡытыусыһы, филология фәндәре кандидаты, Мәскәү ҡалаһының Башҡорт этно-мәҙәни клубы етәксеһе Ләйсән Йәҙгәр ҡыҙы Әхмәҙуллина.

Фото һәм мәғлүмәт Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы сайтынан алынды.