ӘКИӘТТӘ ҠУНАҠТА

түрәлек нәҫелдән-нәҫелгә мираҫ булып ҡала килгән бит әле. Ҡабыҡбаштың да ата-бабалары заманында бейҙәр, тархандар булып, ер һелкетеп ғүмер һөргәндәр. Ярай, һүҙ улар тураһында түгел, яҡыныраҡ киләйек әле. Бер өйөр йылҡының иҫәбенә сыға белмәһә лә. Ҡабыҡбаш үҙен әллә кемгә ҡуйырға, оло дан сығарырга бик яратҡан. Халыҡ тураһында уйлап та бирмәй ул, әйҙә, көн дә туй, көн дә байрам. Әтәс ҡысҡырып йыуана, эт бәйҙән ысҡынып ҡыуана, ә был түрә – диуана,ерле юҡҡа ла ҡыуана. Ниңә ҡыуанмаһын ул: түрәлек көслө, байлыҡ ташып ята, тотош ырыу уға эшләй. Ҡабыҡбаш ҡорған йыйындарға ат-тун еткән ерҙәрҙән атаҡлы ҡурайсыларҙы, дан йырсыларҙы килтереп кенә торалар. Уйын да көлкө, йыр ҙа бейеү. Әммә түрәнең күңеленә береһе бер оҡшамай, һайланған була, ә үҙе көйҙөң моңон тоя, йыр һүҙенең, айышына төшөнә белмәй, уға тағы ла шәберәктәре кәрәк. Сапҡындар, тирә-яҡтан шундай кешеләрҙе эҙләп, осаларын иҙҙереп бөткәндәр, аттарының эйәр аҫты ҡалмаған. Түрәнең өлкән табынсыһы Мөкәй бабайҙың аҡмәзәле ҡороған, ашауынан яҙып, ҡаҡ һөйәккә ҡала, алын-ялын юғалта, хужаһына ярай алмай бит. Инде ни әмәл итергә икән? Тапкилде менән Төпкилде исемле игеҙәк егет бар икән ырыуҙа. Икеһе лә, дан һунарсы булыу өҫтәүенә, бынамын тигән йырсы менән ҡурайсы икән былар. Улар Ҡабыҡбаш старшинаға үҙҙәренең һәнәрҙәрен ҡырылмаһа ҡырҡ тапҡыр күрһәтеп ҡарағандар инде, әммә түрә оҡшатмаған, тупһаһынан типкеләтеп ҡыуҙырған. Егеттәрҙең бик, наһыры ҡороған быға, түрә тирмәһенә ҡабат аяҡ баҫмаҫ булғандар. Шулай ҙа был ике егет түрәгә ҡарата эстәренә асыу төйнәп ҡуйған: ул түрәне әҙәм хуры итергә кәрәк. Етмәһә, Мөкәтәй олатай йәл уларға: күрәләтә кибә бит аҡһаҡал, уны ла аҙаптан ҡотҡараһы ине. Бына әле лә ҡарт, аҡ тирмәгә арҡа терәп, төпкә батҡан күҙҙәрен күккә өмөтһөҙ төбәп, саңҡайын ултыра. Алйый башлаған, ахыры, байғошоң. Ике егет һунарҙан ҡайтышлай уны күрәләр ҙә, ярһыған аттарында даһырҙап сабып килеп, ҡарт янында шып туҡтап ҡалалар. – Аманлыҡмы, олатай? – Хәйерле көн! Мөкәй аҡһаҡал, башын күтәреп, быларға ҡарай ҙа: – һай, уландар, аманлығы хәҙер миңә –яманлыҡ, хәйере – ҡәбер инде,– ти, көрһөнөп.– Башым ҡыу ҡабыҡ башҡа әйләнеп бара, белмәйем, был түрә менән ни эшләргә икән, тамам йөҙәтте ләбаһа... – Беҙ, олатай, һиңә бер яҡшылыҡ эшләп ҡарамаҡсы булдыҡ бит әле,– ти Төпкилде. – Ҡалайтып? – Шул инде, беребеҙ ҡурай уйнап, икенсебеҙ йырлап,– ти Тапкилде. – һе-е...— Мөкәй аҡһаҡал, һул усы менән ауыҙын ҡаплап, шым ғына көлөп ҡуя.– Әллә йәнә ҡамсы татып, тупһанан типкеләнеп киткегеҙ киләме? – Уныһын етерлек татыныҡ инде, олатай, был юлы улай булмаҫ!– ти егеттәр. – Ярай ҙа барып сыҡһа...– ти ҡарт, икеләнеп,– Ул һеҙҙе тупһаһына аяҡ баҫтырырмы икән? – Баҫтырыр,– ти Төпкилде.– Күрмәйһеңме ни, олатай, һунарҙа күп йөрөп, беҙҙе һаҡалмыйыҡ ҡалай ныҡ ҡаплап алган. Ул, Ҡабыҡбаш, беҙҙе танымаҫ та, алыҫтан килгән кешеләр икән тип белер... – Аҡыл...– ти Мәкәтән.– Ә ни ҡыландырмаҡ итәһегеҙ һуң уны? – Уныһын үҙебеҙ белербеҙ, олатай,– ти егеттәр.– Әммә был турала өсәү үҙ-ара ғына беләйек. Ситтән ике егет килгән, дан йырсы менән ҡурайсылар икән, тиң. Кискә ҙур табын йыйҙырып, беҙ сыраҡҡа ут алыуға килеп етербеҙ. Ошо һүҙҙәрҙән һуң егеттәр китеп тә баралар. Аҡһаҡал шунда уҡ табын ҡороу хәстәрен күрә башлай. Түрә эше түрәсә, әйтте-бөттө, һуҡты-күпте, шул арала табын әҙер була. Гөр килә бай тирмә тирәһе. Алыҫтан килгән йырсы менән ҡурайсыны түҙемһеҙлек менән көтәләр. Ҡабыҡбаш, ин затлы кейемдәрен кейеп, иң түргә ете ҡат мендәр өҫтөнә аяҡ бөкләп менеп ултырған. – Киләләр! – тип оран һала аяҡсы. Ул арала булмай, ҡупшы кейенгән, олпат һаҡал-мыйыҡлы ике һыбай килеп тә етә. Барыһы был ят ике кешене һоҡланып ҡаршы ала, уларҙың һәнәрҙәрен тиҙерәк күрергә ашҡыналар, ә старшина эре ҡылана, йәнәһе, уларға күтәрелеп тә ҡарамай, табын ситенән урын бирергә ҡушып, һыңар ҡулын ғына һелтәп ҡуя. Аяҡсылар иң элек ҡырҙан килгән ҡунаҡтарға туҫтаҡ тултырып ҡымыҙ тотторалар. Аш-һыйҙан алда тамак ебетеп алырға кәрәк. Табынға өймәләмә тулы ылаш-ылаш ит килтерелә. Тыу ике тәкә һуйылған икән. Тәкәләрҙең баштары, йола буйынса, ҡунаҡтар ҡулына тотторола. Улар баштың берәр ҡойҡаһын ҡырҡып ҡабалар ҙа ҡалған икеһен түрәнең үҙенә һоғондоралар. Унан баш һөйәктәре, табын әйләнә ҡулдан-ҡулға күсеп, мөнйөлөп бөткәс, ҡунаҡтар, тас май итте бүҫергә керешеп китеп, бар донъяһын онота. Шул саҡ өлкән табынсы Мөкәй ҡарт, ҡунаҡ егеттәргә ҡарап :– Ҡырҙан килгән ҡәҙерле ҡунаҡтар, мәжлесте ҡотлап, аяулы ата балаһы түрәбеҙҙе хуплап, булмаһа, йә, һөнәрегеҙҙе күрһәтеп ебәрегеҙ әле,– ти. Тыйнаҡлы ғына ултырган егеттәр, бер табандан ырғып тороп, түрә алдында хөрмәтләп баш эйгәс, береһе ҡурайҙа уйнай, икенсеһе йырлай башлай. Быға саҡлы бер кем, бер ҡасан ишетмәгән хайран матур көй була был. Халыҡ шаҡ ҡатып тыңлай. Көйҙә Урал киңлектәрендәй иркенлек тә, һыуҙа һикереп уйнаған балыҡ шаянлығы ла, ел уйнатып сапҡан бәйге аты етеҙлеге лә бар. Ә йырсының тауышы һуң, тауышы! Ул йырламай, ә көй уның күкрәгенән үҙенән-үҙе урғылып сыга, күҙҙәрендә шаян осҡон булып балҡыйҙыр һымаҡ. Ул йыр былай булған: һай-й... Атҡынайым – ат ине, Илдә аҫыл зат ине. һыбайланып юлға сыҡһам, Бар өмөтөм аҡ ине!.. һай-й... Күкрәккәйе киң булһа ла, Тап-тар булған һулышы. Көпә-көндөҙ аҙаштырҙы, Бәләгә баш юлыҡты. һай-й... Аттың һыны һынмы ни, Ир ҡанаты булмағас? Бәләгә тарытты башты, Һуғым итеп һуймағас!.. Көй ҙә, йыр ҙа халыҡҡа бик оҡшай.